Khám phá nguồn gốc và sự tích bánh trung thu trong văn hóa Việt Nam cùng Green Park Việt Nam.
Bánh trung thu – biểu tượng văn hóa không thể thiếu
Ngày rằm tháng 8 hằng năm, ánh trăng tròn sáng như gương soi, trẻ em rước đèn, gia đình quây quần bên mâm cỗ trăng và không thể thiếu bánh trung thu. Đây là loại bánh đặc biệt, vừa là món quà tinh thần, vừa là biểu tượng của đoàn viên, sum vầy. Những chiếc bánh truyền thống, gồm bánh nướng và bánh dẻo, luôn xuất hiện trên mâm cỗ cúng Trăng – như một lời cảm ơn trăng, cảm ơn tổ tiên và cầu mong bình an.
Nguồn gốc và lịch sử:
Mặc dù chưa có tài liệu lịch sử nào xác định chính xác ngày đầu tiên xuất hiện về bánh, có nhiều giả thuyết lâu đời đã được truyền miệng.
-
Bánh Thái Sư thời nhà Ân được xem là thủy tổ của bánh trung thu. Truyện kể rằng, khi Trụ Vương sa đọa, Thái sư Văn Trọng được dân chúng yêu mến, để tưởng nhớ ông, người ta làm ra những chiếc bánh đặc biệt gọi là bánh Thái Sư. Đó được coi là khởi nguồn của việc làm bánh truyền thống cho ngày rằm tháng 8.
-
Đến thời nhà Hán, nhân vật Trương Khiên – nhà ngoại giao, thám hiểm – đã mang về vùng Tây Vực những nguyên liệu như hạt vừng, hồ đào. Những nguyên liệu này được thêm vào bánh, giúp phần nhân bánh thơm hơn, bùi hơn. Từ đó, bánh trung thu với nhân vừng – hồ đào phổ biến.
-
Vào thời nhà Đường, tại Trường An, bánh mặt trăng – “Nguyệt bánh” trở nên thịnh hành. Sự tinh tế trong cách làm, hình dáng bánh tròn, hương vị đặc sắc khiến vua Đường Huyền Tông và Dương quý phi phải trầm trồ. Cái tên “nguyệt bánh” hay “bánh trăng rằm” dần trở thành tên gọi khác của bánh trung thu.
- Còn có giả thuyết thú vị rằng trong thời chiến hoặc trong khởi nghĩa, bánh trung thu được sử dụng như phương tiện truyền tin bí mật. Ví dụ như trong thời Bắc Ngụy hoặc cuối nhà Nguyên, người dân nhét giấy chỉ thị vào bánh trung thu để gửi đi, nhằm tránh sự chú ý từ triều đình hay kẻ thù. Vì chiếc bánh trung thu được chia sẻ, trao tay nhau, nên bánh vừa mang giá trị văn hóa vừa mang ý nghĩa chiến lược.
Truyền thuyết về bánh trung thu:
Truyền thuyết là phần không thể thiếu trong câu chuyện về bánh trung thu, giúp nó trở nên huyền bí, hấp dẫn hơn trong lòng mỗi người.
-
Hằng Nga và Cuội là một trong những truyền thuyết phổ biến. Theo đó, trên cung trăng có tiên nữ Hằng Nga yêu trẻ em, muốn xuống trần chơi đùa với trẻ con. Còn Cuội, chàng trai dân gian, tuy hay nói dóc nhưng có tài làm bánh thơm ngon.
-
Truyện kể rằng Ngọc Hoàng phát động cuộc thi “Làm bánh ngày rằm” ai làm bánh ngon, đẹp nhất sẽ được ban điều ước. Hằng Nga hợp tác với Cuội làm chiếc bánh trộn nhiều nguyên liệu từ trần gian để đem thi. Chiếc bánh trung thu ấy có thịt, lạp xưởng, trứng, vừng… Sau khi nướng lên, mùi thơm lan khắp.
-
Khi đến hạn trở về thiên đình, Hằng Nga mang bánh đi dự thi. Ngọc Hoàng đặt tên “bánh trung thu” cho chiếc bánh tròn mặt trăng và nhân dịp này đặt ngày Rằm tháng 8 là “Tết Trung Thu”. Nàng ước rằng mỗi năm được xuống trần để ban niềm vui cho trẻ con, từ đó tiếng là vào đêm rằm, mọi người thường nhìn lên trăng, tưởng nhớ chị Hằng và chàng Cuội.
Hình dạng và biểu tượng của bánh trung thu
Chiếc bánh trung thu không chỉ ngon miệng mà còn ẩn chứa nhiều biểu tượng sâu sắc:
-
Hình tròn: tượng trưng cho sự viên mãn, hòa thuận, trăng tròn, người đoàn viên đủ đầy. Bánh trung thu hình tròn giúp người ta nhớ về mái nhà, nhớ về gia đình vào dịp Trung Thu.
-
Hình vuông cũng được sử dụng trong vùng miền nào đó, thể hiện đất – trời, giữ nét cổ truyền trong thiết kế.
-
Biểu tượng, hoa văn mặt bánh: các hình rồng, phượng, hoa mai, chữ phúc, chữ thọ, câu đối nhỏ… tất cả đều mang ý nghĩa mong cầu may mắn, lòng biết ơn, hy vọng. Trên bánh trung thu thập cẩm, những hạt vừng, hồ đào, đậu xanh… còn thể hiện tài hoa và sự cầu kỳ trong văn hóa ẩm thực dân gian.
Giá trị văn hóa và ý nghĩa của bánh trung thu
Bánh trung thu không đơn thuần là món ăn,nó là ký ức, là truyền thống được truyền từ đời này sang đời khác.
-
Gắn kết gia đình: Dịp Trung Thu, các thành viên trong gia đình dù xa hay gần đều tìm về bên nhau, chia sẻ bánh trung thu, kể chuyện cổ tích, rước đèn dưới ánh trăng. Những khoảnh khắc ấy làm nên giá trị cho bánh trung thu.
-
Trong tín ngưỡng dân gian: Trăng rằm tháng 8 được xem là trăng đẹp nhất trong năm, người Việt cúng trăng, tạ ơn, mong mùa màng tốt đẹp, con cái khỏe mạnh. Trên mâm trông trăng, bên cạnh quả bầu, trái bí… luôn có bánh trung thu.
-
Món quà tinh thần: Ngày nay, bánh trung thu trở thành quà biếu – không chỉ giữa người thân mà cả trong kinh doanh, bạn bè, đồng nghiệp. Một hộp bánh trung thu đẹp thường được chuẩn bị tỉ mỉ, thể hiện sự quan tâm, lòng hiếu khách.
-
Tạo dựng bản sắc văn hóa: Bánh trung thu truyền thống giữ được những hương vị cũ: nhân đậu xanh, nhân thập cẩm, nhân trứng muối; vỏ bánh được làm từ bột mỳ, bánh dẻo được làm từ bột nếp gạo… Những hương vị ấy khác nhau vùng miền nhưng đều gợi nhớ ký ức tuổi thơ, gợi nhớ hương quê.
Kết luận
Qua những câu chuyện, truyền thuyết và lịch sử, bánh trung thu hiện lên như một chiếc cầu nối liền giữa trần gian và thiên đình, giữa quá khứ và hiện tại. Chiếc bánh nướng thơm, bánh dẻo mềm, nhân đậm đà, hương vị truyền thống luôn làm say lòng người.
Nếu bạn từng thắc mắc bánh trung thu có từ lúc nào, tại sao hình dạng tròn, tại sao ngày Trung Thu phải có bánh thì giờ đây bạn có thể cảm nhận rằng bánh trung thu không chỉ là bánh ăn, mà là biểu tượng, là truyền thống, là sự đoàn tụ. Mỗi năm, khi ánh trăng tròn lại lên cao, bánh trung thu lại được đặt trên mâm cỗ, trên bàn tiệc, trong trái tim mỗi người để nhắc nhớ về nguồn gốc, sự tích và giá trị văn hóa vĩnh hằng.
Có thể bạn quan tâm: Nguồn gốc và ý nghĩa của Tết Trung thu.
